เหตุการณ์สำคัญทางการเมืองเกิดขึ้นหลายแห่งทั่วโลกช่วงต้นปี 2024 แต่สงครามอิสราเอล-ฮามาสที่ดำเนินมาอย่างต่อเนื่องกว่า 7 เดือนหลังกลุ่มฮามาสก่อวินาศกรรมหลายจุดในวันที่ 7 ตุลาคม 2023 ยังถูกจับตามองอยู่ห่างๆ อย่างห่วงๆ จากประชาคมโลก เพราะสถิติผู้เสียชีวิตในสงครามเพิ่มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง และนักวิเคราะห์เกรงว่าความขัดแย้งครั้งนี้อาจลุกลามบานปลายไปทั่วตะวันออกกลาง แต่การกดดันให้คู่กรณีทั้งสองฝ่ายเจรจาสงบศึกหรือเปิดทางสู่กระบวนการฟื้นฟูเยียวยา ยังไม่มีทีท่าจะเกิดขึ้นได้ง่ายๆ 

ด้วยเหตุนี้ ทันทีที่ประเทศยุโรปอย่างนอร์เวย์ สเปน และไอร์แลนด์ ประกาศว่าจะรับรองรัฐปาเลสไตน์ โดยให้เริ่มมีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 28 พฤษภาคม 2024 จึงกลายเป็นประเด็นร้อนแรงระลอกใหม่ที่ซ้ำเติมให้ความขัดแย้งระหว่างอิสราเอล-ปาเลสไตน์ยิ่งทวีความดุเดือดเพิ่มขึ้น เนื่องจากทั้งสามชาติคือพันธมิตรที่สำคัญของสหรัฐอเมริกา (ซึ่งมีจุดยืนหนุนหลังอิสราเอลมาจนถึงปัจจุบัน) การประกาศรับรองรัฐปาเลสไตน์จึงถูกเปรียบกับการเปลี่ยนขั้วไปสนับสนุนฝั่งตรงข้าม

รัฐบาลสหรัฐฯ รวมถึงสหราชอาณาจักร เยอรมนี และฝรั่งเศส ตอบโต้ท่าทีของนอร์เวย์ สเปน และไอร์แลนด์ โดยระบุว่าแม้จะสนับสนุนแนวทาง ‘สองรัฐ’ หรือ Two State Solution ซึ่งเป็นข้อเสนอที่ผ่านการเห็นชอบจากสมัชชาใหญ่แห่งสหประชาชาติเมื่อปี 1947 แต่การรับรองรัฐปาเลสไตน์ในเวลานี้เป็นเรื่องไม่เหมาะสมอย่างยิ่ง เพราะการสู้รบในกาซายังไม่ยุติ 

ขณะที่ เบนจามิน เนทันยาฮู นายกรัฐมนตรีอิสราเอล ประณามว่าการกระทำของทั้งสามประเทศเป็นการมอบรางวัลแก่ผู้ก่อการร้าย (reward for terror) และจะยิ่งทำให้โลกตกอยู่ในอันตราย เพราะรัฐที่ได้รับการรับรองสถานะหลังก่อเหตุร้ายย่อมจะกลายเป็นรัฐที่ก่อการร้ายอย่างรุนแรงยิ่งกว่าเดิม

อย่างไรก็ดี ผู้นำทั้งสามชาติยุโรปที่ประกาศรับรองรัฐปาเลสไตน์ต่างยืนยันหนักแน่นว่า สิ่งที่ทำลงไปเกิดจากการไตร่ตรองอย่างถี่ถ้วน และเชื่อว่านี่คือแนวทางเดียวที่จะนำไปสู่สันติภาพตะวันออกกลางได้อย่างแท้จริง พร้อมทั้งแจกแจงว่า การรับรองรัฐปาเลสไตน์คือก้าวแรกที่จะทำให้การแก้ปัญหาตะวันออกกลางด้วย ‘แนวทางสองรัฐ’ กลายเป็นความจริงได้ เพราะประเด็นสำคัญของแนวทางนี้คือการรับรองสถานะที่เท่าเทียมกันระหว่าง ‘รัฐอิสราเอล’ และ ‘รัฐปาเลสไตน์’ แต่จนถึงตอนนี้มีเพียงฝั่งอิสราเอลที่ได้รับการรับรองสถานะความเป็นรัฐจากกลุ่มประเทศทรงอิทธิพลอย่างสหรัฐฯ และพันธมิตรในยุโรป หลังก่อตั้งประเทศในปี 1948

เหตุผลของฝ่ายเห็นด้วยและฝ่ายคัดค้านการรับรองรัฐปาเลสไตน์ล้วนหนักแน่นน่าเชื่อถือ จึงไม่ใช่เรื่องแปลกที่ประชาคมโลกจะถูกแบ่งขั้วโดยอัตโนมัติเพราะเห็นด้วยกับเหตุผลคนละฝั่ง 

อย่างไรก็ตาม สิ่งที่หลายฝ่าย ‘เห็นตรงกัน’ คือการรับรองรัฐปาเลสไตน์เป็นเพียงการแสดงออกเชิงสัญลักษณ์ที่มีความสำคัญ แต่เส้นทางสู่สันติภาพและความสมานฉันท์ระหว่างอิสราเอล-ปาเลสไตน์นั้นยังต้องเดินอีกไกลกว่าจะถึงจุดหมายปลายทาง เพราะถ้าย้อนมองอดีตจะเห็นว่าการเจรจาสันติภาพเคยเฉียดใกล้ความจริงอย่างมากครั้งหนึ่ง แต่ก็ถูกขัดขวางจนไม่อาจดำเนินต่อไปได้อย่างที่ควรจะเป็น

เมื่อเสียงปืนดับความหวังหลังข้อตกลงออสโล

ตั้งแต่วันที่ 28 พฤษภาคม 2024 เป็นต้นไป ประเทศสมาชิกสหประชาชาติที่รับรองรัฐปาเลสไตน์จะเพิ่มเป็น 142 ประเทศ ซึ่งจะส่งผลให้รัฐบาลปาเลสไตน์มีหนทางได้รับความช่วยเหลือและสานความสัมพันธ์ระหว่างประเทศจากชาติยุโรปที่มีความสำคัญในเวทีโลกเพิ่มขึ้นอีกสามชาติ 

หลายคนอาจสงสัยว่าทำไมทั้งสามชาติถึงออกมาเคลื่อนไหวในเวลานี้ แต่ท่าทีของนอร์เวย์ กลับเป็นเรื่องเข้าใจได้ไม่ยากในสายตานักวิเคราะห์ด้านการเมืองระหว่างประเทศ เพราะปี 2023 ที่ผ่านมา เป็นวาระครบรอบ 30 ปี ‘ข้อตกลงออสโล’ หรือ Oslo Accord ซึ่งอดีตรัฐบาลนอร์เวย์และรัฐบาลสหรัฐฯ เป็นตัวกลางเจรจาแนวทางสันติภาพครั้งสำคัญระหว่างผู้นำอิสราเอลและผู้นำขบวนการปลดปล่อยปาเลสไตน์ (Palestine Liberation Organization: PLO) การที่นอร์เวย์พยายามจะรื้อฟื้นกระบวนการสันติภาพขึ้นมาอีกครั้งในห้วงสงครามอิสราเอล-ฮามาส จึงถูกมองว่าเป็นความเคลื่อนไหวนำร่องให้ประเทศยุโรปอื่นๆ ร่วมกดดันคู่ขัดแย้งให้กลับสู่กระบวนการเจรจาแทนการใช้อาวุธ

แน่นอนว่าข้อตกลงออสโลยังมีช่องโหว่ และมีผู้วิจารณ์มาตลอดว่าเนื้อหาในข้อตกลงขาดรายละเอียดสำคัญอีกหลายอย่าง เช่น ไม่มีการระบุสถานะที่ชัดเจนของนครเยรูซาเลม ซึ่งทั้งฝ่ายอิสราเอลและปาเลสไตน์ต่างถือเป็นดินแดนอันศักดิ์สิทธิ์ของฝ่ายตนเอง ทั้งยังไม่ได้พูดถึงแนวทางปักปันดินแดนหรือการจัดการกับชาวอิสราเอลที่เข้าไปตั้งถิ่นฐานในพื้นที่ซึ่งถูกเรียกว่าดินแดนปาเลสไตน์ก่อนเกิดข้อตกลงออสโล แต่ในตอนนั้นการที่ผู้นำของทั้งสองฝ่ายยอมจับมือกันหลังลงนามเห็นชอบในข้อตกลงได้ก็นับว่าเป็นความสำเร็จครั้งใหญ่แล้ว 

แต่กระบวนการสันติภาพอิสราเอล-ปาเลสไตน์ก็สะดุดหยุดลงเมื่อ ยิตซ์ฮัก ราบิน ถูกนักศึกษาชายชาวยิวซึ่งมีแนวคิดชาตินิยมสุดโต่งยิงเสียชีวิตเมื่อวันที่ 4 พฤศจิกายน 1995 โดยผู้ก่อเหตุไม่พอใจเงื่อนไขเรื่องการแบ่งปันดินแดนในข้อตกลงออสโล และผู้บัญชาการหน่วยข่าวกรองของอิสราเอลถูกกล่าวหาว่าปฏิบัติหน้าที่บกพร่อง เพราะไม่สามารถปกป้องชีวิตผู้นำคนสำคัญเอาไว้ได้

หลังจากนั้นการดำเนินการตามเงื่อนไขในข้อตกลงออสโลก็ถูกขัดขวางจนกระทั่งถูกแช่แข็งในเวลาต่อมา เพราะการเมืองอิสราเอลเผชิญกับความผันผวนและการเปลี่ยนตัวขั้วรัฐบาล เกิดการชุมนุมประท้วงและปะทะกันทางความคิดระหว่างชาวยิวที่มีแนวคิดขวาจัดและชาวยิวฝ่ายซ้าย เช่นเดียวกับปาเลสไตน์ซึ่งกลุ่มฟาตาห์ (Fatah) หนึ่งในปีกการเมืองที่สำคัญของ PLO ได้รับความเห็นชอบจากประชาคมโลกเป็นผู้นำทางการเมืองปาเลสไตน์ หรือ PA (Palestinian Authority) แต่ก็ถูกขัดขวางโดยกลุ่มฮามาสที่ไม่เห็นด้วยกับข้อตกลงออสโล ความหวังในการผลักดันกระบวนการสันติภาพระหว่างอิสราเอล-ปาเลสไตน์จึงหยุดชะงักไป 

แนวทางสองรัฐ กับความแตกแยกยิ่งกว่าสองขั้ว 

เกือบหนึ่งทศวรรษหลังเหตุลอบสังหาร ยิตซ์ฮัก ราบิน ก็ถึงคราวของ ยัสเซอร์ อาราฟัต ซึ่งกลายมาเป็นผู้นำทางจิตวิญญาณคนสำคัญของชาวปาเลสไตน์ เขาเสียชีวิตในวันที่ 11 พฤศจิกายน 2004 ขณะมีอายุ 75 ปี ทำให้ผู้ติดตามสถานการณ์อิสราเอล-ปาเลสไตน์บางส่วนเข้าใจว่าเป็นการเสียชีวิตเนื่องจากอายุมาก และถือเป็นสาเหตุธรรมชาติ แต่การพิสูจน์หลักฐานภายหลังกลับบ่งชี้ว่าอาราฟัตถูกวางยาพิษ

หลังจากนั้นความขัดแย้งทางการเมืองภายในปาเลสไตน์ก็ดำเนินมาอย่างต่อเนื่อง กลุ่มฮามาสท้าทายฟาตาห์ซึ่งมีสถานะผู้นำทางการเมืองปาเลสไตน์จนมีผู้ร่วมอุดมการณ์เพิ่มขึ้นเป็นจำนวนมาก และประเด็นหนึ่งที่สำคัญคือการต่อต้านข้อตกลงออสโลและการวิพากษ์วิจารณ์ตรวจสอบการทำงานของ PA จนในที่สุดฮามาสก็ใช้กำลังบุกยึดอำนาจปกครองฉนวนกาซา ก่อนชนะเลือกตั้งในปี 2006 และประกาศตัวเป็นผู้นำรัฐบาลแห่งชาติร่วมกับ PA ได้สำเร็จในปี 2014 ทำให้สถานะของ PA ในการเป็นรัฐบาลปาเลสไตน์สั่นคลอนอย่างหนัก 

แม้ PA จะได้รับความเห็นชอบและถูกรับรองสถานะความเป็นผู้นำทางการเมืองจากประชาคมโลก แต่ในสายตาชาวปาเลสไตน์บางส่วน ฮามาสกลับเป็นผู้นำอันชอบธรรมของกลุ่มชาวปาเลสไตน์ที่มีอุดมการณ์ทางการเมืองแบบชาตินิยมและอิสลามนิยมยิ่งกว่า PA 

อ้างอิง: Aljazeera, AP, AWRAD, Axios, BBC, Britannica, CFR, CNN, DW, Euro News, Global Security, The Global Times, The Guardian, Israel Embassies, MFA, Reuters, Solidar, TIME, The Times of Israel, Xinhua, Yahoo! News