“หนูอยากให้แม่ๆ พูดภาษาอะไรลูก” นายกฯ จุ๊บแจงถามผู้มาเยือน พร้อมให้ข้อมูลพวกเราเพื่อเป็นตัวเลือกในการสื่อสาร เพราะคนญ้อสามารถพูดได้สามภาษา คือ ภาษากลาง ภาษาลาวอีสาน และภาษาญ้อ 

“ภาษาญ้ออาจจะมีคำคล้ายๆ กับภาษาอีสาน ถ้าหนูฟังภาษาอีสานออก น่าจะฟังภาษาญ้อได้” เธอว่า ก่อนที่จะลองพูดแบบญ้อให้เป็นตัวอย่างสำหรับการตัดสินใจ 

“เดี๋ยวทางนายกฯ สิเหิมแม่ปราชญ์ชาวบ้านและคุณครูประวัติศาสตร์ญ้อเชิงลึกของเฮาเป็นผู้เล่าให้ฟัง แบบนี้ฟังออกไหมลูก” 

หากอ่านเป็นตัวหนังสือ ภาษาญ้อดูไม่แตกต่างกับภาษาอีสานเท่าไหร่นัก แต่หากได้ ‘ฟัง’ สำเนียงแบบภาษาญ้อ การออกเสียงจะแตกต่างกันอย่างชัดเจน คนอีสานมักกล่าวว่า ภาษาญ้อมีสำเนียงที่ ‘เหน่อ’ กว่าภาษาอีสานโดยทั่วไป 

“เขาเคยล้อพวกเราด้วยว่าเป็น ‘ญ้อดากแดง’” สธ.อานันท์ นันทวิจิตร แห่งบ้านท่าขอนยาง ชาวญ้ออีกคนในพื้นที่แห่งนี้แบ่งปันประสบการณ์ที่เคยถูกมองราวกับเป็น ‘คนแปลกแยก’ ในหมู่คนอีสาน “เมื่อก่อนเด็กก็จะไม่ค่อยอยากพูดภาษาญ้อ เพราะไปโรงเรียนแล้วเพื่อนล้อ” เขาว่า

“ตอนได้ยินผมก็รู้สึกโกรธบ้างครับ แต่ทำอะไรไม่ได้ เราห้ามเขาไม่ได้ตลอดหรอก เด็กๆ ที่ไปเรียนเขาก็เลยพยายามปรับตัว พูดไทยให้ชัด” สธ.อานันท์กล่าว “หรือเวลาคนกรุงเทพได้ยินเราพูดภาษาญ้อ เขาก็จะมองและสงสัยว่าพูดอะไรกัน อันนี้ภาษาอีสานหรือเปล่า” 

คำพูดของสธ.อานันท์ นับเป็นข้อมูลที่น่าสนใจ เพราะโดยทั่วไป คนมักคิดว่าคนอีสานต้องพูดแค่ภาษาอีสานเท่านั้น แม้ว่าอีสานจะประกอบด้วยคนหลากหลายชาติพันธุ์ที่เข้ามาตั้งรกรากในดินแดนแห่งนี้ก็ตาม 

ต่อจากนั้นมีการแสดงเล่าถึงตำนานหมู่บ้านท่าขอนยาง ตั้งแต่การตั้งหลักปักฐาน โดยคุณครูพานทองเป็นผู้เล่าเรื่อง

“แม่ขอกล่าวตามตำนานเพินว่าเลย เมืองญ้อเฮานี้ เริ่มต้นตั้งแต่พู้นในสมัยพระเจ้าอนุวงศ์ เมืองเวียงจันทน์ เพินเกิดกุลียุค หรือว่าการเปลี่ยนแปลงการปกครองเมือง เพินก็เลยเฮิกคนมากวดต้อนเอาเมืองคำเก้อ เมืองคำม่วน เมืองขวนลิงในสมัยนั้น กวดต้อนไปไว้เป็นของเจ้าของ พอควมซาบฮอดสมัยของรัชกาลที่ 3 ของเฮา เพินก็ไปเอาเมืองคำเกิด คำม่วงมา บัดทีนี้ไทญ้อเฮา ก็พากันมาตามแม่น้ำโขงเรื่อยๆ มาฮอดเมืองกันทราชัย หรือเมืองกันทรวิชัยในซูมื้อนี่แหละลูก มีหลวงพ่อพระยืนเป็นองค์ประมุขประดิษฐานอยู่” คุณครูพานทองเล่าด้วยภาษาญ้อ

กล่าวโดยย่นย่อ ตามประวัติศาสตร์การตั้งรกรากของชาวญ้อในหมู่บ้านท่าขอนยาง เกิดขึ้นในช่วงสมัยที่เจ้าอนุวงศ์ของอาณาจักรล้านช้างรบกับสยามในรัชกาลที่ 3 

เดิมทีชาวญ้อเป็นคนเมืองหงสา แขวงไซยะบุรี ใกล้กับเมืองเวียงจันทน์ซึ่งปัจจุบันตั้งอยู่ในเขตประเทศลาว หลังสงครามจึงมีการต้อนผู้คนจากฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง (ประเทศลาวในปัจจุบัน) มายังฝั่งขวาแม่น้ำโขง (ประเทศไทยในปัจจุบัน) และมีกลุ่มที่อพยพหนีภัยสงครามลงมา โดยอาศัยการเดินทางผ่านแม่น้ำ 

ตามเรื่องเล่าและตำนานในบ้านท่าขอนยาง ผู้นำที่พาอพยพลงมานี้คือเจ้าเมืองจากฝั่งลาวสองกลุ่ม กลุ่มแรกคือ พระคำก้อน หรือท้าวคำก้อน (พระลำดวน) ตำแหน่งราชวงศ์ ราชบุตร เมืองคำเกิด อพยพผู้คนมายังเมืองท่าขอนยาง และกลุ่มที่สองคือ พระคำแดง ตำแหน่งอุปฮาด เมืองคำม่วน อพยพผู้คนมายังบริเวณตำบลบึงกระดาน อยู่ในเขตจังหวัดกาฬสินธุ์

เมื่อกลุ่มพระคำก้อนมาถึงบ้านท่าขอนยาง ได้ทำการเสี่ยงทายเพื่อดูความอุดมสมบูรณ์ในการตั้งรกราก โดยใช้วิธีการวางไก่ที่นำติดตัวมาด้วยลงพื้น ถ้าไก่ออกมาจาก ‘ตอนบางไก่’ หรือหาบยางที่ทำด้วยไม้ไผ่ แล้วเลือกจิกกินอาหารบนพื้น แสดงว่าพื้นที่นั้นอุดมสมบูรณ์ ปรากฏว่าไก่เดินออกมาจาก ‘ตอนบางไก่’ แล้วกินอาหารบนพื้นจริง ชาวญ้อจึงเชื่อว่าที่นี่เป็นดินแดนที่ดี ใกล้กับแม่น้ำชี จึงลงหลักปักฐานก่อนจะเกิดการขีดเขตแดนรัฐชาติขึ้น

“ในช่วงการรบครั้งนั้น ชาวญ้ออีกหลายกลุ่มก็ถูกต้อนมาอยู่ฝั่งสยาม ปัจจุบันจะตั้งถิ่นฐานกระจายอยู่ในหลายพื้นที่ ตั้งบ้านเรือนเป็นกลุ่มใหญ่ๆ ในหลายจังหวัด ทั้งในมหาสารคาม กาฬสินธุ์ สกลนคร หนองคาย นครพนม มุกดาหาร อุดรธานี สระแก้ว บางคนคิดภาพคนญ้อจะคิดแค่ภาคอีสาน แต่จริงๆ มีอยู่ที่อรัญประเทศ จังหวัดสระแก้วด้วย” ผู้ช่วยศาสตราจารย์ดุจฉัตรช่วยเสริมข้อมูลการอพยพของชาวบ้านในสมัยก่อน

“อยู่ที่นี่เขาจะเรียกญ้อท่าขอนยาง เพราะเขาก็มีอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมของตัวเอง คนญ้อในประเทศไทยส่วนใหญ่ยังสืบทอดอัตลักษณ์ ไม่ว่าจะเป็นเรื่องภาษาที่มีความแตกต่างกับคนในท้องถิ่น หรือความเคร่งครัดของการนับถือผี การทำพิธีกรรมต่างๆ และตำนานของหมู่บ้านนั้นๆ ” 

นี่จึงเป็นเหตุผลที่การแสดงของโรงเรียนผู้สูงอายุบ้านท่าขอนยางยังประกอบด้วยตำนานว่าด้วยเรื่อง ‘จระเข้’ ซึ่งเป็นที่กล่าวขวัญในหมู่บ้านนี้ โดยเล่าว่าบ้านท่าขอนยางเคยมีเจ้าเมือง และได้เลี้ยงจระเข้ที่เรียกว่า ท้าวเฮา หรือท้าวทองแดงให้เป็นเพื่อนกับลูกเจ้าเมือง วันหนึ่งลูกเจ้าเมืองไปเล่นน้ำกับท้าวเฮา และมีจระเข้ต่างถิ่นเข้ามาหวังจะทำร้ายลูกเจ้าเมือง ท้าวเฮาจึงเลือกอมลูกเจ้าเมืองไว้ แต่ระหว่างต่อสู้เผลอกลืนลงไป จึงทำให้มีคนต่อว่าท้าวเฮาว่าเลี้ยงไม่เชื่อง จึงตั้งทีมปราบท้าวเฮา แต่ปราบอย่างไรก็ไม่สำเร็จ ท้าวเฮาได้หนีลัดเลาะตามเเม่น้ำชี จนสุดท้ายถูกปราบด้วยแม่ชีที่วังสามหมอ ส่วนเกล็ดของจระเข้ได้นำมาทำบันไดขึ้นธรรมาสน์ที่วัดเจริญผล บ้านท่าขอนยาง 

“จริงๆ การแสดงนี้มีขึ้นทุกปีในงานไหลเรือไฟประจำปีของชาวบ้านท่าขอนยาง” ทองปัก สุบิน สมาชิกบ้านท่าขอนยางกล่าว “เมื่อก่อนเราก็จัดกันเอง คนในชุมชนมาช่วยกัน แต่เดี๋ยวนี้มีน้องนักศึกษาเข้ามาช่วยเป็นส่วนใหญ่แล้ว”

นับเป็นมหาวิทยาลัยรัฐแห่งที่ 22 ของประเทศไทย เดิมทีเป็นสถาบันในสังกัดของวิทยาลัยวิชาการศึกษาประสานมิตร โดยใช้ชื่อว่าวิทยาลัยวิชาการศึกษามหาสารคาม

ต่อมาเมื่อวิทยาลัยวิชาการศึกษาประสานมิตร ได้ยกระดับเป็นมหาวิทยาลัยศรีนครินทร์วิโรฒ สถาบันใต้สังกัดจึงเปลี่ยนเป็นมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒมหาสารคาม

ปี 2537 รัฐบาลชวน หลีกภัย ได้มีนโยบายให้วิทยาเขตต่างจังหวัดของมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ยกฐานะเป็นมหาวิทยาลัยเอกเทศ ทำให้มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ มหาสารคาม เปลี่ยนมาเป็น มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ตามพระราชบัญญัติมหาวิทยาลัย 2537 

การยกระดับเป็นมหาวิทยาลัยรัฐอย่างเต็มตัว ทำให้สถาบันต้องขยายหลักสูตรการศึกษามากขึ้นเรื่อยๆ แต่เนื่องจากที่ตั้งเดิมของมหาวิทยาลัยสารคามในอำเภอเมืองมีเนื้อที่ไม่เพียงพอ ในปี 2537 จึงมีการย้ายมาตั้งที่ทำการแห่งใหม่ในอำเภอกันทรวิชัย บนพื้นที่ 1,300 ไร่

และนี่คือจุดเริ่มต้นของการเปลี่ยนแปลงในบ้านท่าขอนยาง

“ตอนที่มหาวิทยาลัยมาตั้ง แม่อายุ 28 ปี เพิ่งบรรจุรับราชการเป็นคุณครู จริงๆ ก่อนหน้านี้เขามองหลายที่ มีกระแสมาว่าจะไปตั้งอยู่หนองโน แล้วมีหลายท่านไปซื้อที่กันไว้” นายกฯ จุ๊บแจงในวัย 50 กว่าย้อนความหลัง

“แต่ตอนนั้นท่านรัฐมนตรีสุทิน คลังแสง ซึ่งตอนนั้นท่านเป็นอาจารย์พิเศษที่มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม ท่านประสานมาทางแม่ว่า มหาวิทยาลัยจะมาตั้งที่นี่ แต่ต้องมีถนน อาจจะต้องขอที่จากชาวบ้าน ขยายข้างละ 20 เมตร ชาวบ้านจะว่ายังไง ท่านสุทินก็ออกมาพูดคุย มีการประชาคมและบอกชาวบ้านว่าให้ความเจริญสู่ตำบลบ้านเรา ชาวบ้านก็โอเค” 

“ตรงทางเข้ามหาวิทยาลัยที่มีป้ายใหญ่ๆ เมื่อก่อนตรงนั้นเป็นป่า เป็นทุ่งนา มีที่ดินของแม่ตรงนั้นด้วย แม่ก็บริจาคให้มหาวิทยาลัย 4 ไร่ ที่ดินของญาติแม่อีก 6 ไร่” นายกฯ แห่งบ้านท่าขอนยางใช้มือชี้ไปทางมหาวิทยาลัยเพื่อให้เรานึกภาพตามเธอ 

“พอมหาวิทยาลัยมาแล้ว ความเจริญก็ตามมาด้วย” 

ความเจริญเป็นหน้าตาของโอกาสในการเข้าถึงทรัพยากร การพัฒนาเมือง และการขยายทางเศรษฐกิจ จากสังคมเกษตรกรรมมาเป็นสังคมเมือง คนเข้ามาอยู่มาก ทำให้มีแหล่งรายได้และสาธารณูปโภคที่สะดวกขึ้น ทว่าการก้าวขาเข้าสู่สิ่งใหม่ ย่อมหมายถึงการปล่อยบางอย่างออกจากมือเช่นกัน

“มีเด็กก็ต้องมีที่พักให้ แต่ชาวบ้านไม่มีกำลังที่จะสร้างหอพัก หลายคนก็ขายที่ให้กับคนข้างนอกที่เข้ามาลงทุน ที่ดินที่ขายส่วนใหญ่เป็นที่นา บางคนก็เลิกทำนาไปทำอย่างอื่น บางคนขายที่นา แต่ยังมีบ้านอยู่ในหมู่บ้าน บางคนเปิดร้านขายของ ซึ่งขายได้ตามกำลังที่มี ถ้าทุนไม่เยอะจะมาค้าขายใหญ่โตคงเป็นไปไม่ได้ ก็ขายอาหารเล็กๆ น้อยๆ” นายกฯ จุ๊บแจงกล่าว

“ถ้าลูกลองไปเดินดูร้านค้าต่างๆ จะเห็นว่าเป็นผู้ประกอบการจากที่อื่น ไม่ค่อยมีคนญ้อเป็นเจ้าของกิจการ ถ้ามีก็น้อยมาก ประมาณ 10%” คำตอบของนายกฯ จุ๊บแจงทำให้เรานึกถึงคาเฟ่รอบดึกด้านหลังมหาวิทยาลัยที่พนักงานบอกกับเราว่า เธอเพิ่งย้ายมาทำงานช่วยเพื่อนได้ไม่กี่เดือน ซึ่งเพื่อนของเธอก็เซ้งที่ต่อจากคนอื่นอีกที เช่นเดียวกับอดีตนิสิตของมหาวิทยาลัยหลายคนที่แบ่งปันข้อมูลกับเราว่า หากกลับมาเยือนสถาบันอีกครั้ง ทุกอย่างเปลี่ยนไปเร็วมากจนจำไม่ได้แล้วว่า ร้านที่เคยไปนั่งอยู่ตรงไหน

ตามข้อมูลประชากรท่าขอนยาง มีประชากรทั้งหมด 8,000 คน แต่มีประชากรแฝงถึง 20,000 คน จำนวนคนเท่านี้ ย่อมทำให้เกิดสิ่งที่เรียกว่า ‘การกลืนทางวัฒนธรรม’ ไปโดยปริยาย โดยเฉพาะอัตลักษณ์ของชาติพันธุ์อย่าง ‘ภาษา’ และการทำกิจกรรมต่างๆ 

“ถามแม่ว่ากังวลไหมที่คนพูดญ้อน้อยลง แม่กังวลมากๆ” นายกฯ เล่าด้วยน้ำเสียงกังวล

งานศึกษานี้มีชื่อว่า การฟื้นฟูและอนุรักษ์ภาษา ตำนาน ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นและการละเล่นพื้นบ้านญ้อ บ้านท่าขอนยาง โดยเริ่มตั้งแต่การประชุมหารือกับชาวบ้านเพื่อถามความเห็นต่อการทำงานประวัติศาสตร์ และเลือกตัวแทนชาวบ้านในการทำวิจัยร่วมกัน งานศึกษานี้มีชื่อว่า การฟื้นฟูและอนุรักษ์ภาษา ตำนาน ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นและการละเล่นพื้นบ้านญ้อ บ้านท่าขอนยาง

“ตำนานในหมู่บ้านคือเรื่องที่เราได้ยินมาตั้งแต่เด็ก แต่เราไม่รู้ว่ารากเหง้าเรามาจากไหน รู้เพียงเรื่องเล่าว่าชาวไทญ้ออพยพมาจากทางฝั่งเวียงจันทน์ ที่บ้านคำเกิดคำม่วน ตอนนั้นอาจารย์บัญญัติ สาลี พาเราลงพื้นที่ไปดูแหล่งกำเนิดที่อพยพมาว่ามีจริงไหม เราจึงเป็นทีมวิจัยญ้อทีมแรกที่ได้ลงไปดู” ทองปัก สุบิน เป็นหนึ่งในผู้ร่วมวิจัยครั้งนี้

ทองปัก สุบิน“การทำวิจัยทำให้เรามั่นใจตามตำนานที่ว่า บ้านท่าขอนยางเคยมีเจ้าเมือง และได้เลี้ยงจระเข้ เรียกว่า ท้าวเฮา หรือท้าวทองแดงให้เป็นเพื่อนกับลูกเจ้าเมือง” ทองปักกล่าว

“เฮารู้สึกว่าบรรพบุรุษเฮาเก่งที่สุด ที่มาตั้งเมืองริมน้ำ ที่มีดินเจริญอุดมสมบูรณ์ขนาดนี้” การกลับไปหารากเหง้าทำให้น้ำเสียงเธอภาคภูมิใจต่อประวัติศาสตร์อัตลักษณ์ตัวเอง ทว่าแม่ทองปักก็พบด้วยว่า ‘ความเป็นญ้อดั้งเดิม’ นั้นไม่ได้ส่งต่อจากบรรพบุรุษและรากเหง้าของเธอมาที่ท่าขอนยางด้วย

“กลายเป็นว่าญ้อของเราถูกกลืนไปกับสภาพแวดล้อมอื่นๆ แล้ว เพราะคนลาว คนไทย แต่งงานเข้ามาในครอบครัวญ้อ ทำให้ลูกหลานไม่ได้ใช้คำบางอย่างของญ้อ เช่น เมื่อก่อนภาษาญ้อเดิมเรียก ‘ข้าวโพด’ ว่า ‘บักสาลี’ แต่ตอนนี้ญ้อเราเรียก บักข้าวโพด ข้าวคั่วที่ใช้ทำลาบ ญ้อเดิมเรียก ‘ข้าวใหม่’ แต่ตอนนี้เราเปลี่ยนมาใช้คำว่า ข้าวคั่ว ตามคนอีสานแล้ว” เธอกล่าว

งานวิจัยการฟื้นฟูและอนุรักษ์ภาษา ตำนาน ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นและการละเล่นพื้นบ้านญ้อ บ้านท่าขอนยาง ระบุว่าสาเหตุที่ภาษาญ้อค่อยๆ เลือนหาย และคนญ้อเริ่มกลืนทางวัฒนธรรมร่วมกับสังคมอื่นๆ นั้น เกิดจากหลายส่วน หนึ่ง–ปัจจัยด้านสื่ออย่างอินเทอร์เน็ตและทีวี สอง–ปัจจัยด้านก่อตั้งมหาวิทยาลัย สาม–ปัจจัยจากคนภายนอกเข้ามาในชุมชน สี่–ปัจจัยจากค่านิยมภายนอก

“แม่กังวลว่าจะมีคนพูดภาษาญ้อน้อย แต่แม่ไม่ได้คิดว่าเกิดจากการเข้ามาของมหาวิทยาลัยขนาดนั้น เพราะเอาเข้าจริง มันเกี่ยวกับค่านิยมอื่นๆ ที่เกิดกับคนรุ่นใหม่ด้วย เช่น เด็กเล่นโทรศัพท์ เขาก็ใช้คำพูดตามที่เห็นในโซเชียล” นายกฯ จุ๊บแจงกล่าว ซึ่งตรงกับข้อสังเกตของผู้ช่วยศาสตราจารย์ดุจฉัตรที่ว่า การเปลี่ยนแปลงเป็นเรื่องปกติในทางภาษาศาสตร์

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ดุจฉัตร จิตบรรจง

“ภาษาเปลี่ยนแปลงเป็นธรรมชาติอยู่แล้ว เกิดทั้งจากปัจจัยภายใน คือตัวผู้พูดเอง เช่น สมมติเราไม่อยากหันลิ้นใน ร เลย ถ้าคนส่วนใหญ่เห็นตรงกันว่าไม่ต้องมีแล้ว ภาษาก็จะค่อยๆ เปลี่ยนไปตามกาลเวลา และอีกปัจจัยมาจากภายนอก คือสังคมอื่นๆ มีอิทธิพลต่อการใช้ภาษา การสัมผัสกับวัฒนธรรมอื่นๆ ก็ส่งผลทำให้ภาษาเปลี่ยนแปลงไป”

“ภาษาญ้อเองก็เปลี่ยนแปลงไปตามธรรมชาติ ทั้งจากปัจจัยภายในและภายนอก ยิ่งช่วงประมาณ 10-20 ปีมานี้ที่คนเข้าถึงอินเทอร์เน็ตทุกที่ แล้วสังคมเราเปลี่ยนจากสังคมที่มีไม่กี่ภาษา กลายเป็นมีหลายภาษาเข้ามา ตอนนี้ถึงเราอยู่ท่าขอนยาง เราก็ดูซีรีส์เกาหลี เรารู้ภาษาจีน คนจีนเดินเต็มไปหมดเลย”

ประกอบกับระบบโรงเรียนและการเรียนภาษาในไทยเองที่มีอิทธิพลต่อการส่งต่อภาษาญ้อของคนท่าขอนยาง นายกฯ จุ๊บแจงให้ข้อมูลว่า มีเด็กจำนวนมากในหมู่บ้านท่าขอนยางออกไปเรียนโรงเรียนในตัวเมืองมหาสารคาม เนื่องจากหมู่บ้านห่างจากอำเภอเมืองเพียง 6 กิโลเมตร เพียงแค่ข้ามแม่น้ำชีไปเท่านั้น คนในหมู่บ้านซึ่งส่วนใหญ่ทำอาชีพรับราชการ จึงส่งลูกไปเรียน ‘ในเมือง’ 

แน่นอนว่า สภาพแวดล้อมภายในโรงเรียนรัฐที่สนับสนุนให้ใช้ภาษาไทยกลางเป็นภาษามาตรฐาน และการพบเจอกับเพื่อนที่เป็นคนอีสาน ย่อมทำให้ลูกหลานญ้อท่าขอนยางเลือกสนทนาภาษาที่คนส่วนใหญ่ในสังคมใช้งานมากกว่า

ในขณะเดียวกัน ตัวหมู่บ้านท่าขอนยางก็รายล้อมด้วยคนอีสานที่อาศัยในอำเภอกันทรวิชัย ในโมงยามที่พวกเขาจะติดต่อกับคนหมู่บ้านอื่น เขาก็ต้องใช้ภาษาอีสานหรือภาษากลาง เพราะคนอีสานอาจจะฟังญ้อไม่ออกเป็นบางคำ เราได้พูดคุยเรื่องนี้กับเจ้าหน้าที่ห้องพักในรีสอร์ตใกล้ๆ มหาวิทยาลัย เธอเป็นคนอีสานที่รู้จักกับคนญ้อ แต่ทุกครั้งที่พูดคุยกัน เธอต้องขอให้คนญ้อพูดช้าๆ หรือช่วยเปลี่ยนมาพูดภาษากลางหรือภาษาอีสานแทน

“คนคนหนึ่งเป็นคนที่รู้หลายภาษา แต่เมื่อเราใช้ไปเยอะๆ ภาษาเหล่านั้นก็เข้ามามีอิทธิพลต่อภาษาของเราด้วย เพราะฉะนั้น จากการพูดภาษาอื่นเพื่อติดต่อกัน หรือการไปโรงเรียน การต้องติดต่อกับราชการต่างๆ ทำให้คนญ้อรับภาษาอื่นๆ เข้ามา” ผู้ช่วยศาสตราจารย์ดุจฉัตรกล่าว 

“และอาจจะต้องยอมรับว่า การเข้ามาของมหาวิทยาลัยเป็นตัวเร่งปฏิกิริยาให้การเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นเร็วด้วย ถ้าแถวนี้ยังไม่เป็นมหาวิทยาลัย เป็นหมู่บ้านอีสานธรรมดา การเปลี่ยนแปลงก็อาจจะมี แต่ไม่มากเท่ากับตอนนี้ การได้เห็นสิ่งต่างๆ มากมาย ทั้งคาเฟ่ ร้านอาหาร หรือผู้คนจากข้างนอกมาเป็นจำนวนมาก ซึ่งทุกปีมีนักศึกษาเข้ามานับหมื่นๆ คน” 

“ตอนนี้ผมกำลังศึกษาอดีตผ่านสิ่งมีชีวิต คือ จระเข้ แต่ที่เลือกนี้ไม่ได้เกี่ยวกับที่หมู่บ้านมีตำนานเรื่องจระเข้นะครับ เป็นความบังเอิญ” เขาว่า ก่อนจะหัวเราะให้ตัวเอง

ครอบครัวของศุภณัฐสอนให้เขาพูดญ้อมาตั้งแต่เด็ก แต่วันที่เขาพบว่าภาษาตัวเองไม่เหมือนคนอื่นก็เมื่อต้องเข้าไปเรียนโรงเรียนในตัวเมืองของจังหวัด 

“เวลาเราพูดญ้อเพื่อนจะขำ แต่เขาก็ถามว่าพูดภาษาอะไร ครูเลยบอกกับเพื่อนๆ ว่า ภาษาที่เราใช้คือภาษาญ้อ ทำให้ทุกคนถึงรู้ว่า คนญ้อ เป็นอีกหนึ่งชาติพันธุ์ในมหาสารคาม ต่อจากนั้นเพื่อนก็เข้าใจ” หลังจากนั้นศุภณัฐไม่เคยโดนดูถูกที่พูดไม่เหมือนเพื่อน และเมื่อโตขึ้นเรื่อยๆ เขาก็เริ่มพูดภาษากลางและภาษาอีสานกับคนอื่นด้วย 

ศุภณัฐ จิตราช 

เขาไม่ได้รู้สึกว่าความเป็นญ้อหล่นหายไปไหน แม้เขาจะต้องพูดภาษาอื่นกับเพื่อน “เพราะกลับบ้านมาผมก็ยังพูดญ้อกับที่บ้านเหมือนเดิม” เขากล่าวก่อนจะบอกว่า แม้มหาวิทยาลัยจะทำให้มีคนนอกเข้ามามากมาย แต่นั่นคือข้อดีที่ทำให้โอกาสเข้าถึงคนในชุมชนบ้านท่าขอนยาง

“ผมคิดว่ามีมหาวิทยาลัยในพื้นที่ก็ดี อย่างผมไม่ได้มีทุนพอที่จะเรียนนอกพื้นที่ การมีมหาวิทยาลัยมาตั้งใกล้บ้าน ทำให้ผมมีโอกาสเข้าถึงการศึกษา มันจึงสำคัญมากๆ ที่มีมหาวิทยาลัยมาตั้งใกล้ชุมชน”