ในระยะเวลาเพียง 1 สัปดาห์หลังจาก โดนัลด์ ทรัมป์ เข้าพิธีสาบานตนรับตำแหน่งประธานาธิบดีสหรัฐอเมริกาสมัยที่ 2 เมื่อวันที่ 20 มกราคม 2025 มีความเคลื่อนไหวทางการเมืองเกิดขึ้นมากมายที่สร้างแรงกระเพื่อมทั้งในประเทศและนอกประเทศ เพราะทรัมป์เดินหน้านโยบายเร่งด่วนที่เคยสัญญาไว้ในช่วงหาเสียงว่าจะทำให้ได้ภายใน 100 วันแรกที่เข้ารับตำแหน่ง โดยหนึ่งในนโยบายที่ทรัมป์บอกว่าสำคัญเป็นอันดับต้นๆ คือการผลักดันผู้อพยพและผู้ลักลอบเข้าเมืองโดยผิดกฎหมายนับล้านคนกลับประเทศต้นทาง

ประธานาธิบดี โดนัลด์ ทรัมป์

สิ่งที่ทรัมป์ลงมือตั้งแต่วันแรกที่เข้าทำเนียบขาวคือการลงนามในคำสั่งฝ่ายบริหาร (executive order) ราวร้อยฉบับที่มีผลบังคับใช้และมีเป้าหมายแตกต่างกันไป ในจำนวนนั้นรวมถึงคำสั่งปิดพรมแดนสหรัฐฯ-เม็กซิโก และประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินระดมกำลังเจ้าหน้าที่ตรวจคนเข้าเมือง (ICE) เพิ่มเติมตามแนวชายแดน เพื่อปฏิบัติหน้าที่ตรวจสอบคัดกรองผู้อพยพในรัฐต่างๆ อย่างเข้มงวดกวดขันยิ่งขึ้น 

ผลปรากฏว่าในเวลาเพียง 7 วันมีผู้อพยพและผู้อยู่ในสหรัฐฯ โดยไม่มีสถานะทางกฎหมายถูกจับและควบคุมตัวเฉลี่ยวันละมากกว่า 300 คน รวมเป็น 5,500 คนในวันที่ 29 มกราคม 2025 อ้างอิงการรายงานของสถานีข่าว ABC News4 ในสหรัฐฯ ซึ่งเป็นสถิติที่สูงกว่าหลายรัฐบาลที่ผ่านมา สมกับที่ทรัมป์ประกาศว่านโยบายผลักดันผู้อพยพกลับประเทศในรัฐบาลชุดนี้จะเป็นปฏิบัติการครั้งใหญ่ที่สุดในประวัติศาสตร์การเมืองสหรัฐฯ 

กลุ่มผู้มีแนวคิดชาตินิยมจำนวนมากสนับสนุนมาตรการต่อผู้อพยพของทรัมป์ แต่นักวิเคราะห์เศรษฐกิจและองค์กรด้านกฎหมายต่างวิตกกังวลว่าการจัดการกับผู้อพยพอย่างรีบเร่งโดยใช้อำนาจประธานาธิบดีตัดทอนขั้นตอนทางกฎหมายอื่นๆ อาจทำให้เกิดผลกระทบที่ร้ายแรงตามมา ไม่ว่าจะเป็นด้านเศรษฐกิจ สังคม หรือสิทธิมนุษยชน จึงมีผู้ทักท้วงให้ทรัมป์ทบทวนคำสั่งและชะลอมาตรการอันแข็งกร้าวแต่ขาดกลไกกำกับดูแลที่ชัดเจนนี้ออกไปก่อน

อย่างไรก็ดี คำเตือนจากนักวิเคราะห์และผู้เชี่ยวชาญอาจไม่ต่างอะไรจากแรงยุให้ทรัมป์เร่งดำเนินนโยบายต่างๆ ที่เขาคิดจะผลักดันไปจนสุดทางยิ่งกว่าเดิม ซึ่งเป็นการประเมินจากท่าทีของทรัมป์ช่วงที่เป็นประธานาธิบดีสมัยแรกระหว่างปี 2017-2021 แต่สถานการณ์ในอนาคตจะเป็นอย่างไรก็ต้องพิจารณาจากหลายปัจจัยประกอบกัน และมีความเป็นไปได้เช่นกันว่าทรัมป์อาจปรับเปลี่ยนนโยบายในภายหลัง 

เมื่อทรัมป์ลงนามในคำสั่งฝ่ายบริหารให้ยกระดับมาตรการผลักดันผู้อพยพที่ไม่มีสถานะทางกฎหมายกลับไปยังประเทศต้นทาง จึงมีปฏิกิริยาที่แตกต่างกันจากหลายประเทศ 

ที่ชัดเจนสุดก็คือโคลอมเบีย ซึ่งรัฐบาลทรัมป์จับกุมชาวโคลอมเบียราว 200 คนที่อพยพเข้าสหรัฐฯ อย่างผิดกฎหมาย และในจำนวนนี้รวมถึงผู้มีประวัติอาชญากรรม จากนั้นจึงทยอยนำตัวคนเหล่านี้ขึ้นเครื่องบินไปส่งถึงกรุงโบโกตาของโคลอมเบีย

ผู้อพยพโคลอมเบียเดินทางถึงกรุงโบโกตา

ปฏิกิริยาในตอนแรกของรัฐบาลโคลอมเบียคือการปฏิเสธไม่ให้เครื่องบินสหรัฐฯ เข้าประเทศ โดยให้เหตุผลว่าทางการสหรัฐฯ ปฏิบัติต่อกลุ่มผู้อพยพโดยไม่เคารพศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ ใช้วิธีล่ามมือล่ามเท้าป้องกันการหลบหนี ทรัมป์จึงประกาศตอบโต้รัฐบาลโคลอมเบียด้วยการขึ้นภาษีนำเข้าสินค้าจากโคลอมเบีย 25 เปอร์เซ็นต์ รวมถึงระงับการพิจารณามอบวีซ่าเข้าประเทศให้แก่เจ้าหน้าที่รัฐบาลโคลอมเบีย ซึ่งประธานาธิบดี กุสตาโบ เปโตร ผู้นำโคลอมเบีย แถลงผ่านสื่อในประเทศว่ารัฐบาลของตัวเองจะพิจารณามาตรการทางภาษีและมาตรการอื่นๆ เพื่อตอบโต้ทรัมป์เช่นกัน 

หลุยส์ กิลแบร์โต มูริลโล รัฐมนตรีต่างประเทศโคลอมเบีย ร่วมการแถลงข่าว

แต่สุดท้ายแล้วกระทรวงการต่างประเทศของโคลอมเบียก็ออกแถลงการณ์ในวันที่ 28 มกราคม 2025 ชี้แจงว่าทางโคลอมเบียจะยอมรับผู้อพยพกลับประเทศเพื่อเห็นแก่ความปลอดภัยของประชากรโคลอมเบีย ซึ่งสะท้อนว่าการปะทะทางวาจาระหว่างผู้นำสองประเทศได้นำไปสู่การต่อรองไกล่เกลี่ยในทางลับ จนได้บทสรุปที่ไม่ส่งผลกระทบกระเทือนต่อความสัมพันธ์ระหว่างประเทศน้อยที่สุด

คลอเดีย ไชน์เบาว์ม ประธานาธิบดีเม็กซิโก

ส่วนกรณีของเม็กซิโก มีคำแถลงจากประธานาธิบดี คลอเดีย ไชน์เบาว์ม แสดงท่าทีว่ารัฐบาลของเธอจะรับชาวเม็กซิกันซึ่งถูกส่งตัวกลับจากสหรัฐฯ แต่จะไม่รับตัวพลเมืองประเทศอื่นๆ เอาไว้ เนื่องจากผู้อพยพจากหลายประเทศในแถบลาตินอเมริกาใช้เม็กซิโกเป็นทางผ่านไปสหรัฐฯ ขณะที่กัวเตมาลา ฮอนดูรัส บราซิล รับตัวผู้อพยพที่ถูกสหรัฐฯ ส่งกลับโดยไม่ได้คัดค้านแต่อย่างใด 

ทางด้าน เหมา หนิง โฆษกกระทรวงการต่างประเทศของจีน ก็แสดงความเห็นต่อเรื่องนี้ว่ารัฐบาลจีนจะรับตัวพลเมืองจีนที่มีภูมิลำเนาในแผ่นดินใหญ่เท่านั้น แต่จะไม่รับผู้อพยพเชื้อชาติจีนที่มีภูมิลำเนาในฮ่องกง มาเก๊า และไต้หวัน โดยโฆษกจีนไม่ได้ให้เหตุผลเพิ่มเติมว่าเพราะเหตุใดจึงไม่ยอมรับผู้อพยพจากฮ่องกงและมาเก๊าที่เป็นเขตบริหารพิเศษของจีน และไม่เปิดเผยว่าจะดำเนินการอย่างไรกับผู้อพยพที่ถูกส่งกลับ ส่วนกรณีที่จีนไม่ยอมรับผู้อพยพไต้หวันนั้นเป็นเรื่องเข้าใจได้ เพราะถึงแม้จีนจะอ้างว่าไต้หวันคือส่วนหนึ่งของจีน แต่ในความเป็นจริงรัฐบาลไต้หวันชุดปัจจุบันยืนยันหลักอธิปไตยและอิสรภาพในการปกครองตนเองมาตลอด 

นเรนทรา โมดี และ โดนัลด์ ทรัมป์

ขณะเดียวกัน ท่าทีของอินเดียที่มีต่อเรื่องนี้เป็นไปอย่างประนีประนอม โดยกระทรวงกิจการภายในของอินเดียแถลงว่ารัฐบาลภายใต้การนำของนายกรัฐมนตรี นเรนทรา โมดี ต่อต้านการลักลอบเข้าเมืองทุกรูปแบบ เพราะขบวนการนี้มักเกี่ยวพันกับอาชญากรรมข้ามชาติ และนายกฯ โมดียังได้โทรศัพท์สายตรงเพื่อพูดคุยกับทรัมป์ในประเด็นนี้โดยเฉพาะเมื่อวันที่ 27 มกราคม ก่อนจะมีรายงานว่าโมดีมีกำหนดเดินทางเยือนสหรัฐฯ ภายในเดือนกุมภาพันธ์ 2025 และจะหารือประเด็นความร่วมมืออื่นๆ นอกเหนือจากประเด็นผู้อพยพด้วย

ทัศนคติรัฐบาลทรัมป์ 2.0 สะท้อนผ่าน ‘ภาษา’ ในเอกสารทางการ

ในสมัยที่ทรัมป์ดำรงตำแหน่งประธานาธิบดีสหรัฐฯ ช่วงแรก มีการออกคำสั่งให้เจ้าหน้าที่ตรวจคนเข้าเมืองกักตัวผู้อพยพที่ต้องการเดินทางเข้าสหรัฐฯ ผ่านแนวชายแดนเม็กซิโก และนโยบายนี้ถูกวิพากษ์วิจารณ์อย่างหนักในปี 2018 หลังจากเจ้าหน้าที่แยกตัวผู้อพยพที่เป็นเด็กและผู้ใหญ่ออกจากกัน ทำให้หลายครอบครัวถูกพรากลูกไปจากพ่อแม่และผู้ปกครอง เข้าข่ายละเมิดหลักการด้านสิทธิมนุษยชน

ผู้ชุมนุมต่อต้านเจ้าหน้าที่ตรวจคนเข้าเมืองที่พรากเด็กจากครอบครัว

ส่วนผู้อพยพบางรายเข้าข่ายผู้ลี้ภัยความขัดแย้งและความรุนแรงในประเทศตัวเอง ต้องการยื่นเรื่องขอสถานะผู้ลี้ภัยในสหรัฐฯ และถ้าอ้างอิงแนวทางปฏิบัติที่ถูกต้องตามหลักกฎหมายระหว่างประเทศ สหรัฐฯ ต้องพิจารณาให้ความคุ้มครองโดยไม่ผลักดันคนกลุ่มนี้กลับประเทศต้นทางที่จากมา แต่ High Country News ซึ่งเป็นสื่อที่เปิดพื้นที่ให้กับชนกลุ่มน้อยในสหรัฐฯ รายงานว่า ผู้อพยพหลายรายที่ต้องการยื่นเรื่องลี้ภัยถูกปฏิบัติอย่างย่ำแย่จากเจ้าหน้าที่ตรวจคนเข้าเมืองของสหรัฐฯ ทั้งยังมีผู้เสียชีวิตในศูนย์กักกันประมาณ 24 ราย เพราะสภาพความเป็นอยู่แออัด ขาดแคลนยาและสาธารณูปโภคที่จำเป็น และเจ้าหน้าที่เพิกเฉยต่อคำร้องของผู้อพยพ

เมื่อรัฐบาลทรัมป์ 2.0 เริ่มปฏิบัติหน้าที่ สื่อสายเสรีนิยม Axios จึงชำแหละเนื้อหาในคำสั่งฝ่ายบริหารเกี่ยวกับนโยบายผู้อพยพที่ทรัมป์ลงนามในวันที่ 20 มกราคม 2025 โดยประเด็นหนึ่งซึ่งชัดเจนขึ้นกว่าสมัยรัฐบาลอดีตประธานาธิบดี โจ ไบเดน คือ ทรัมป์อนุมัติเพิ่มกำลังพลและมอบอำนาจในกรณีฉุกเฉินให้เจ้าหน้าที่ตรวจคนเข้าเมืองในการสั่งจับกุมหรือควบคุมตัวผู้ลักลอบเข้าเมืองผิดกฎหมายโดยไม่จำเป็นต้องรอกระบวนการในชั้นศาล รวมถึงสั่งเพิ่มความเข้มงวดกวดขันในการตรวจสอบ คัดกรอง ส่งตัวผู้อพยพกลับประเทศต้นทาง และระงับสิทธิของผู้ยื่นเรื่องขอสถานะผู้ลี้ภัยในประเทศในบางกรณี 

คำสั่งฝ่ายบริหารอยู่ในขอบเขตอำนาจของประธานาธิบดี แต่สิ่งที่สะท้อนว่ารัฐบาลทรัมป์ 2.0 มีท่าทีแข็งกร้าว เหมารวม และมองผู้อพยพเข้าเมืองทั้งหมดด้วยสายตาหวาดระแวง มาจากการใช้คำว่า ‘ต่างด้าว’ หรือ alien ในคำสั่งเหล่านี้แทนคำว่า ‘ผู้อพยพ’ (immigrant) หรือ ‘ผู้ที่ไม่ใช่ประชาชนอเมริกัน’ (non-citizen) ซึ่งเคยใช้ในสมัยรัฐบาลไบเดน เพราะคำว่า alien ถูกวิจารณ์ว่ามีนัยแฝงแห่งการเหยียดเชื้อชาติและเลือกปฏิบัติ 

อย่างไรก็ดี ฝ่ายสนับสนุนทรัมป์และผู้อำนวยการสำนักงานตรวจคนเข้าเมืองยืนยันว่าการใช้คำว่า alien นั้นถูกต้องเหมาะสมดีแล้ว เพราะเป็นคำศัพท์ที่ถูกใช้ในกฎหมายเกี่ยวกับสัญชาติและพลเมืองอเมริกันมาแต่ไหนแต่ไร แต่ผู้เห็นต่างมองว่า alien เป็นคำที่ไม่สามารถสะท้อนความหลากหลายและซับซ้อนของกลุ่มผู้อพยพในสหรัฐฯ ได้อย่างครอบคลุมหรือชัดเจนพอ เพราะผู้อพยพในสหรัฐฯ ไม่ได้มีแค่ผู้ลักลอบเข้าเมืองผิดกฎหมาย แต่รวมถึงผู้ที่มีความเกี่ยวพันกับพลเมืองอเมริกันแต่ยังไม่ได้รับสถานะทางกฎหมาย ตลอดจนผู้ลี้ภัยที่ต้องได้รับความคุ้มครองตามกฎหมายระหว่างประเทศที่สหรัฐฯ ลงนามให้สัตยาบันเอาไว้ การเรียกคนเหล่านี้ว่า non-citizen จึงเหมาะสมกว่า

แม้เรื่องนี้จะถูกหยิบยกมาเป็นประเด็นถกเถียง แต่รัฐบาลทรัมป์ 2.0 ยังยืนยันจะใช้คำว่า ‘ต่างด้าว’ กับผู้อพยพหรือผู้พำนักอาศัยในสหรัฐฯ โดยไม่มีสถานะทางกฎหมายต่อไป โดยทรัมป์ยังระบุผ่านคำปราศรัยอีกหลายครั้งว่าผู้อพยพลักลอบเข้าเมืองคือ ‘อาชญากรผิดกฎหมายชาวต่างด้าว’ (criminal illegal aliens) เป็นภัยคุกคามความมั่นคงของสหรัฐฯ ซึ่งสมควรถูกกวาดล้างและส่งกลับประเทศต้นทาง

ผู้อพยพฮอนดูรัสเดินทางกลับถึงประเทศ

Axios เองก็วิจารณ์การใช้คำว่า alien เป็นภาพสะท้อนอคติของรัฐบาลทรัมป์ซึ่งเต็มไปด้วยผู้สนับสนุนแนวคิดชาตินิยมขวาจัด และการมองผู้อพยพแบบเหมารวมว่าคนเหล่านี้เป็นอาชญากรอาจจะนำไปสู่การใช้วิธีที่รุนแรงหรือไม่เคารพศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ในการผลักดันผู้คนจำนวนมากกลับประเทศ และอาจมีคนอีกหลายกลุ่มที่จะได้รับผลกระทบจากนโยบายที่เต็มไปด้วยอคติเรื่องเชื้อชาตินี้

“ไม่ผิดจะกลัวอะไร?” ชนพื้นเมืองอเมริกันมีคำตอบ

แม้รัฐบาลทรัมป์จะยืนยันว่าการผลักดันผู้อพยพเข้าเมืองผิดกฎหมายเป็นไปเพื่อคุ้มครองพลเมืองอเมริกันจากการรุกรานของคนต่างด้าว แต่ในทางปฏิบัติกลับพบว่าเจ้าหน้าที่ที่ได้รับมอบอำนาจให้ตรวจสอบและจับกุมผู้อพยพปฏิบัติหน้าที่อย่างมีอคติและเลือกปฏิบัติต่อคนบางกลุ่มเท่านั้น และหนึ่งในกลุ่มคนที่ได้รับผลกระทบก็คือชนพื้นเมืองอเมริกันที่มีรูปร่างหน้าตาภายนอกคล้ายคลึงกับผู้อพยพที่มาจากประเทศแถบลาตินอเมริกา

ตำรวจตรวจคนเข้าเมือง (ICE) จับกุมผู้อพยพที่ไม่มีสถานะทางกฎหมาย

สำนักข่าว NPR, CBS News และ Yahoo! News รายงานตรงกันว่าในช่วงที่ผ่านมามีชนพื้นเมืองอเมริกันถูกเจ้าหน้าที่ตรวจคนเข้าเมืองพุ่งเป้าตรวจสอบเอกสารระบุตัวตน แม้ว่าพวกเขาจะยืนยันว่าเป็นพลเมืองอเมริกันด้วยการให้ดูบัตรประจำตัวหรือใบขับขี่หรือเอกสารอื่นๆ ที่ออกโดยรัฐบาลก็ยังถูกตั้งคำถามและถูกปฏิบัติด้วยท่าทีแข็งกร้าว จนมีผู้ร้องเรียนว่าพวกเขาได้รับผลกระทบจากการเลือกปฏิบัติจากนโยบายผู้อพยพของรัฐบาลทรัมป์ 2.0 ที่ออกคำสั่งกวาดล้างและจับกุม ‘อาชญากรต่างด้าว’ ในหลายพื้นที่ทั่วประเทศ

ผู้นำสภาชนเผ่านาวาโฮและกลุ่มผู้สืบเชื้อสายชนเผ่าพื้นเมืองอื่นๆ ในสหรัฐฯ จึงได้ประกาศเตือนไปยังลูกหลานชนพื้นเมืองอเมริกันให้พกเอกสารยืนยันสถานะติดตัวไว้ตลอดเวลา หรือในกรณีที่เจอเหตุการณ์คล้ายกันนี้และต้องการขอความช่วยเหลือก็มีบริการสายด่วนให้โทรขอคำปรึกษาได้ ซึ่งสิ่งที่เกิดขึ้นกับชนพื้นเมืองอเมริกันเป็นภาพสะท้อนว่าพลเมืองอเมริกันเองก็ไม่ได้ปลอดภัยถ้วนหน้ากันภายใต้นโยบายยุคทรัมป์ 2.0 เพราะต่อให้ไม่ได้ทำอะไรผิดก็มีสิทธิ์ถูกเลือกปฏิบัติด้วยปัจจัยเรื่องรูปร่างหน้าตาและสีผิวอยู่ดี

นอกจากนี้ยังมีรายงานด้วยว่าชายชาวเปอร์โตริกันรายหนึ่งซึ่งทำงานให้กับร้านขายอาหารทะเลในนิวยอร์กถูกเจ้าหน้าที่ตรวจคนเข้าเมืองควบคุมตัวเพื่อสอบปากคำแม้ว่าเขาจะแสดงเอกสารยืนยันตัวตนชัดเจนแล้ว และสิ่งที่เป็นเหมือน ‘ตลกร้าย’ คือเปอร์โตริโกเป็นหนึ่งในดินแดนเครือรัฐของสหรัฐฯ และมีกฎหมายสหรัฐฯ ที่บังคับใช้ในปี 1917 ระบุว่าชาวเปอร์โตริกันคือพลเมืองสหรัฐฯ แต่ในทางกลับกันพนักงานของร้านที่ไม่ใช่คนอเมริกันแต่เป็นชาวยุโรปผิวขาวกลับไม่ถูกเจ้าหน้าที่สอบสวนแต่อย่างใด 

พฤติกรรมของเจ้าหน้าที่บางส่วนทำให้นโยบายนี้ของทรัมป์ถูกตั้งข้อสงสัยว่าอาจทำให้เกิดการเลือกปฏิบัติและการเหยียดเชื้อชาติแก่ประชากรกลุ่มอื่นๆ ที่ไม่ใช่คนผิวขาว ซึ่งเคยมีเหตุการณ์ทำนองนี้เกิดขึ้นมาก่อนแล้วช่วงที่ทรัมป์ดำรงตำแหน่งประธานาธิบดีสมัยแรก 

ในปี 2019 มีชาวอเมริกันผิวดำหลายรายเสียชีวิตจากการใช้กำลังรุนแรงเกินกว่าเหตุของเจ้าหน้าที่ตำรวจ และหลายกรณีพิสูจน์ได้ในภายหลังว่าผู้เสียชีวิตไม่ได้มีอาวุธหรือแสดงท่าทีขัดขืนการจับกุมตามที่ตำรวจกล่าวอ้าง นำไปสู่การประท้วงใหญ่เพื่อต่อต้านการใช้อำนาจเกินกว่าเหตุของเจ้าหน้าที่รัฐ และนำไปสู่การเคลื่อนไหวของกลุ่ม Black Lives Matter เพื่อปกป้องสิทธิมนุษยชนของคนผิวดำ

อ้างอิง:

ABC News4, Aljazeera, American Immigration Council, AXIOS, Barrons, BBC, CBC News, CFR, CNN, The Conversation, High Country News, Financial Times, Gallup Poll, The Guardian, MSNBC, The New Yorker, NBC News, Newsweek, NPR, Pew Research, Reuters (1), Reuters (2), SCBEIC, Trump White House, White House, Yahoo! News